پرسش :

آیا در روز قیامت، شفاعت کنندگانی غیر از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه معصوم علیهم السلام وجود دارند؟

پاسخ :
با توجه به روایت های اسلامی، در روز قیامت، غیر از معصومین علیهم السلام، شفاعت کنندگان دیگری نیز وجود دارند که برخی از آنها عبارتند از:

1. فرشتگان
خداوند در قرآن در این باره می فرماید:
وَ قَالُوا اتَّخَذَ الرَّحمنُ وَلَداً سُبْحَانَهُ بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُونَ لایَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ، یَعْلَمُ مَا بَیْنَ أَیدِیهِمْ وَ مَا خَلْفَهُمْ وَ لایَشْفَعُونَ إِلاّ لِمَنِ ارتَضی وَ هُم مِنْ خَشیَتِهِ مُشفِقُونَ. (انبیاء: 26 ـ 28)
آنها گفتند خداوند رحمان، فرزندی برای خود برگزیده است! منزه است [از این عیب و نقص]. اینها (فرشتگان) بندگان شایسته او هستند که هرگز در سخن بر او پیشی نمی گیرند و به فرمان او عمل می کنند. او همه اعمال گذشته، حال و آینده آنها را می داند و آنها (فرشتگان) جز برای کسی که خداوند از او خشنود [و اجازه شفاعتش را داده] است، شفاعت نمی کنند و از ترس او بیمناکند.
امام موسی کاظم علیه السلامنیز می فرماید:
... فَیَقُولُ لِلْمَلائِکَةِ إِشْفَعُوا، فَیَشْفَعُون لِمَنْ شاءَ اللّهِ.1
به فرشتگان گفته می شود شفاعت کنید. پس آنها نیز هر کسی را که خداوند بخواهد، شفاعت می کنند.

2. قرآن کریم
پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله فرمود: «فَعَلَیْکُمْ بِالْقُرآنِ فاءِنَّهُ شافِعٌ مُشَفَّعٌ؛ بر شما باد عمل به قرآن؛ زیرا قرآن، شفیعی است که شفاعت او پذیرفته می شود.»2 آن حضرت در روایتی دیگر می فرماید: «تَعَلَّمُوا القُرآنَ، فَإِنَّهُ شَافِعٌ لِأَصحابِهِ یَومَ القِیامَةِ؛ قرآن را فرا گیرید؛ زیرا قرآن در روز قیامت در حق اصحاب خود شفاعت خواهد کرد.»3 امیر مؤمنان، حضرت علی علیه السلام نیز می فرماید:
إِعلَمُوا أَنَّ القُرآنَ شافِعٌ مُشَفَّعٌ... وَ أَنَّهُ مَنْ شَفِعَ لَهُ القُرآنُ یَوْمَ القِیامَةِ شُفِّعَ فیهِ.4
بدانید قرآن شفاعت کننده ای است که شفاعت او پذیرفته می شود... و روز قیامت در حق هر کسی شفاعت کند، شفاعتش پذیرفته می شود.

3. دانشمندان و شهدا
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:
ثَلاثَهٌ یَشْفَعونَ إلی اللّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، فَیُشفَّعُونَ: الأنبیاءُ، ثُمَّ العُلَماءُ، ثُمَّ الشُهَداءُ.5
سه دسته اند که نزد خدای عز و جل شفاعت می کنند [و] شفاعت آنان پذیرفته می شود: پیامبران، دانشمندان، سپس شهدا.

4. مؤمنان و صدیقان
امام صادق علیه السلام می فرماید: «الشَّافِعُونَ الأئِمَّةُ، و الصَّدِیقُ مِنَ المُؤمِنینَ؛ شفاعت کنندگان، امامان و صدیقانِ از مؤمنان هستند».6
همچنین نقل است که از آن حضرت پرسیدند: آیا مؤمن از اهل خانواده خود شفاعت می کند؟ حضرت فرمود: «نَعَمْ، المُؤمنُ یَشْفَعُ فَیُشَفَّع؛ آری، مؤمن شفاعت می کند و شفاعت او پذیرفته می شود.»7 امام باقر علیه السلام نیز در این باره می فرماید:
إِنَّ المُؤمنَ لَیَشْفَعُ لِجارِهِ وَ مَالَهُ حَسَنَةٌ فَیَقُولُ: یا رَبّ! جارِی کانَ یَکُفُّ عَنِّی الأذی فَیَشْفَعَ فِیه. فَیَقُولُ اللّهُ تبارَکَ وَ تَعَالی: أَنَا رَبُّکَ وَ أَنَا أَحَقُّ مَنْ کافی عَنْکَ فَیُدخِلُهُ الجَنَّةَ وَ مالَهُ مِن حَسَنَةٍ وَ إِنَّ أَدْنی المؤمنینَ شَفاعَةً لَیَشْفَعُ لِثَلثینَ إِنساناً.8
مؤمن، در حق همسایه خود شفاعت می کند، درحالی که هیچ عمل نیکی ندارد و عرض می کند: «پروردگارا! همسایه من آزار و آسیب را از من باز داشت» و درباره او شفاعت می کند. خدای تبارک و تعالی می فرماید: من پروردگار تو و سزاوارتر از هر کس هستم که به جای تو به همسایه ات پاداش دهد. پس خداوند او را با اینکه کار نیکویی نکرده است و حسنه ای ندارد، وارد بهشت می کند و راستی که کمترین شفاعت شخص مؤمن این است که برای سی نفر شفاعت می کند.

6 و 5. همسایه و دوست
امام صادق علیه السلاممی فرماید: «إِنَّ الجارَ لِیَشْفَعُ لِجارِهِ و الحَمیمُ لِحَمیمِهِ؛ همانا همسایه از همسایه اش و دوست برای دوستش شفاعت می کند».

7. رحم (خویشاوندان) و امانت
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آلهمی فرماید:
الشُّفعاءُ خمسةٌ: القُرآنُ، وَ الْرَّحِمُ، وَالْأَمَانَةُ، وَ نَبیُّکُمْ، وَ أَهلُ بَیْتِ نَبیِّکُمْ.9
شفیعان، پنج تن هستند: قرآن، رحم (خویشاوندان)، امانت، پیامبر شما و اهل بیت پیامبر.

8 . شیعیان مؤمن
رسول خدا صلی الله علیه و آلهمی فرماید:
لاتَستَخِفُّوا بِشیعَةِ عَلیّ علیه السلام فإِنَّ الرَّجُلَ مِنْهُمْ یَشْفَعُ لِعَدَدِ رَبیعَةَ وَ مُضَرٍ.10
شیعیان علی علیه السلام را تحقیر نکنید؛ زیرا یک نفر از آنان توانایی شفاعت گروه بسیاری را به شماره دو قبیله و مُضر (دو طایفه بزرگ عرب) دارند.

9. اعمال نیک
از جمله کارهایی که در روز قیامت از انسان شفاعت می کند، اعمال نیک ایشان (مانند روزه، توبه، خواندن قرآن و مانند آن) است، چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آلهمی فرماید: «اَلصِّیامُ وَ القُرآنُ یَشْفَعانِ لِلْعَبدِ یَومَ القِیامِةِ؛ روزه و قرآن در روز قیامت برای بنده شفاعت می کنند.»11 همچنین در روایتی دیگر می فرماید: «لا شَفیعَ أنجَحُ مِنَ التُّوبَة؛ شفیعی کارآمدتر از توبه نیست».12
پس با توجه به روایت های گذشته، فرشتگان، قرآن کریم، دانشمندان، شهدا، مؤمنان، همسایه ها، دوستان، خویشاوندان، شیعیان مؤمن، امانت و اعمال نیک، در روز قیامت از انسان شفاعت می کنند.
1. حسین بن سعید اهوازى، کتاب الزهد، بى جا، 1402 هـ . ق، ص 98، باب 18، ح 264.
در این باره روایت هاى دیگرى نیز وارد شده است. نک: احمد بن محمد بن خالد برقى، المحاسن، قم، دارالکتب الاسلامیة، 1371 هـ . ق، ص 184، باب 45، ح 190؛ بحارالانوار، ج 7، ص 152، باب 8 ، ح 9 و ج 8، ص 207، باب 23، ح 205؛ تاج الدین شعیرى، جامع الاَخبار، قم، انتشارات رضى، 1363، ص 122.
2. اصول کافى، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1365، ج 2، ص 598، کتاب فضل الله القرآن، ح 2.
3. أبى بکر عبدالرزاق، المصنف، المجلد 11، تحقیق: حبیب الرحم الاعظمى، بیروت، المجلسى العلمى، بى تا، ج 3، ص 366، ح 5991.
4. نهج البلاغه، خطبه 176.
5. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 7، ص 458، باب 22، ح 45.
6. المحاسن، ص 184، باب 45، ح 187.
7. همان، ص 184، باب 46، ح 191.
8. فروع کافى، ج 8 ، ص 101، ح 2691.
9. بحارالانوار، ج 8، ص 43، باب 21.
10. همان، ج 8، ص 56، باب 21.
11. محمد محمدى رى شهرى، میزان الحکمة، برگردان: حمیدرضا شیخى، قم، دارالحدیث، 1383، ج 6 ، چ 4، ص 2796.
12. محمد بن على بن حسین بن بابویه قمى شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، انتشارات جامعه مدرسین، قم، 1413 هـ . ق، ص 574، ح 4965.
www.irc.ir